Toen ik de animatiefilm Inside Out voor het eerst zag, vond ik die prachtige kunstzinnige impressie van de binnenwereld van de hoofdpersoon, het meisje Riley, heel indrukwekkend. Hoe haar veelkleurige gevoelswereld verbeeld werd als een complex universum vanbinnen. Met alle neurale en hormonale systemen die in brein en lijf aan het werk zijn. De mechanismen waarvan het leven zich bedient om het bestaan te scheppen, een mens mens te maken.

Ik was onder de indruk van de kolkende veelheid, de levende verbanden, het complexe ontwerp van het brein van het kind. Ons brein. Maar bovenal was ik ontroerd. Ontroerd door de meer dan echte en herkenbare gevoelens van het meisje, haar vreugde om verbinding, haar verdriet om het verlies ervan. Hoe kwetsbaar het is, hoe krachtig en broos tegelijk. Een mens tussen mensen.

Er is een oneindig grote wereld om mij heen. Bossen en zeeën, woestijnen en bergen op aarde. Een dampkring eromheen. En in duizelingwekkende afmetingen daaromheen weer het Zonnestelsel, de Melkweg, het uitdijende Heelal. Miljarden jaren oud en zo groot dat zelfs tijd en ruimte van betekenis worden beroofd. Zo groot dat we het niet meer denken kunnen. En dan nóg groter.

En vanbinnen is er minstens net zo’n indrukwekkend universum. Onze organen, onze vaten en cellen. En daarbinnen de moleculen, ons DNA, en nóg kleiner. Atomen, neutronen, protonen. En nog veel kleinere, ondenkbaar minuscule deeltjes. Zo klein dat het nauwelijks meer is dan energie. Zo groots in kleinheid, dat we het niet kunnen bevatten. En er al helemaal geen woorden meer voor hebben.

En dan is die binnenwereld bij iedereen ook nog eens anders. Iedereen heeft eigen oceanen, eilanden en sterrenstelsels vanbinnen. Met een eigen complexe voorgeschiedenis, eigen dromen, talenten, processen, frustraties, angsten en verlangens. Grote hoogten en peilloze dieptes. Met andere woorden: de ander is een universum op zich. Waar ik minstens net zoveel bewondering en ontzag voor kan hebben als voor mijn eigen binnenwereld.

Verwondering, eerbied, ontzag. Voor de wereld vanbinnen. In mezelf  en in de ander. Hoe alles vervlochten is en geordend. Gevormd en verbonden. Groots en intiem. Woorden schieten tekort. Wetenschap en taal kennen maar flinters van die onpeilbare werkelijkheid. Het is dán dat kunst en religie beginnen te stamelen, zingen, fluisteren, schilderen. Symbolisch vormgegeven verwondering, verbijstering soms. Zo groot, zo ongrijpbaar.

En wat als je in die verwondering de ander ontmoet? Je geliefde, je kind, je therapeut of je cliënt; wie het ook is, en wat zijn rol of plek ook is, ten diepste maakt dat niks uit. In elke ontmoeting met de ander ontmoet je een ander veelkleurige universum. En die ontmoeting, waar zoiets als energieën met elkaar vervloeien in zoiets als interactie, wordt een ontdekkingstocht. Een eerbiedige pelgrimstocht op heilige grond, langs peilloze dieptes en onvoorstelbare hoogtes. Langs leven en dood en alles daartussen.

Wat mij betreft zijn we niet ons brein, zoals een populair wetenschappelijke versimpeling van de werkelijkheid zo verleidelijk zegt. Een brein als een computer waar je met trucjes en handigheidjes aan kunt sleutelen, waardoor je dan weer slank, gelukkig, fit, blij en succesvol wordt. Alsof alles maakbaar is als je maar genoeg je best doet. En alsof alleen wat nuttig en meetbaar is ertoe doet.

We vallen niet samen met onze beperkte rasters en concepten. We zijn geen machines, met knoppen waaraan je kunt draaien, zoals ik tot mijn verbazing laatst een cliënt hoorde zeggen “Als jullie maar aan de juiste knoppen draaien word ik wel weer beter”.

Ik vind het natúúrlijk schitterend dat we gedreven proberen ons brein te begrijpen, en de samenhang tussen ons denken, ons gedrag, onze omgeving en onze gezondheid. Zo’n film als Inside Out brengt dat overtuigend in beeld. Maar we zijn veel meer dan dat. Veel vertakter, rijker, groter, afhankelijker én kwetsbaarder dan we denken kunnen. Meer dan wonderlijk genoeg om dankbaar, bescheiden en hoopvol voor op de knieën te gaan.