Mijn moeder hield van ” schemeren”, zoals ze het noemde. Zo in het voorjaar en het najaar, als de zon na het eten nog niet helemaal onder was, warmde ze melk op in het oude steelpannetje, waarvan de steel, die nog slechts een stompje was, alleen met de oranje pannenlap gehanteerd kon worden. Ik zie nog het blauwe licht dat het gasstel door de verder onverlichte ruimte verspreidde en ik hoor nog het gesis als ze de kokende vloeistof in het kopje goot.

Met haar kom dampende melk ging ze aan de keukentafel zitten en keek leunend op haar ellebogen door de nog open gordijnen naar buiten, terwijl de wereld stilaan donkerder werd, en kleuren en contouren vervaagden. Het enige moment op de dag dat ze alle tijd leek te hebben, en dat daardoor een tijdloos moment werd.

Ze was op haar gemak in dat wonderlijke uur. Alsof alle stormachtige onrust die zo vaak in haar en om haar heen was even was gaan liggen. Als ik haar gezelschap hield, vertelde ze verhalen, maar verstilder, zonder de theatraliteit, stemverheffingen en grote gebaren die ze in gezelschap nodig leek te hebben.

Een andere oogopslag, een zachtere stem. Alsof ze haar buitenkant-jas even niet aan had. Alsof ze niet kleiner of groter hoefde te zijn in het halfduister. Dan ook leek ze beter te kunnen luisteren naar wat mij bezighield. Alsof ze ontvankelijker was, en meer in verbinding. Met zichzelf, met mij, met het universum dat zich buiten indrukwekkender uitstrekte naarmate de zon zakte.

Het ging dikwijls over de grote thema’s van haar leven. Over hoeveel ze van haar vader had gehouden, en hoe ingewikkeld de relatie met haar moeder was, die haar nooit echt leek te hebben gezien. Over de afschuwelijke oorlogsjaren, en alle angst die haar jeugd had overschaduwd. Over de bevrijding, en over de dood van haar broertje. Over haar lievelingswerk op de boederij van Visser, en over haar jeugdliefdes. Over de ontmoeting met pa, hun verkeringsjaren, hun huwelijk en hun lang vergeefse verlangen naar een kind. En nu zat dat kind als jochie, als puber, en later als adolescent en volwassene met haar aan de keukentafel, waar vanzelfsprekend ook God ter sprake kwam, en al het andere onzegbare waar je stil van wordt.

Pa had andere prioriteiten. Hij was na de avondmaaltijd naar de woonkamer vertrokken, waar hij in de verste hoek in een leunstoel was gaan zitten om met zijn benen op een voetenbankje” lekker weg te kwijnen” zoals hij dat noemde. Dan zat hij daar al gauw drie kwartier in diepe slaap verzonken, om rond een uur of zeven weer terug te keren in het kleine woonkeukentje, waar hij resoluut de gordijnen dicht en de lamp aan deed en de afstandsbediening pakte om Lingo of Get The Picture aan te zetten. Het schemeruur was voorbij.