Naarmate de druk van het heden afneemt, drijft het verleden naar de oppervlakte. Van wat vandaag gebeurt, blijft bij mijn moeder niet veel meer hangen; het lijkt niet wezenlijk belangrijk. Maar bij het bekijken van oude foto’s, gaan haar luiken wagenwijd open. Dan komen de verhalen, samenhangend, levendig, emotievol. Over de oorlog vooral, over armoede en ziekte. Over het kleine, onbewoonbaar verklaarde huisje. Maar ook hoe ze zongen met elkaar, negen kinderen, op het enorme hobbelpaard dat haar vader met afvalhout had gemaakt.

Haar vader, haar grote held, over wie ze nog steeds met het grootste respect spreekt. Op deze foto zal hij halverwege de dertig zijn. Een tanige man, sterk, intelligent. Mijn moeder is een jaar of zes. Trots houdt ze zijn knoestige hand vast, terwijl ze de schoenen draagt die hij heeft verzoold. Want haar vader kan alles, in elk geval in haar ogen. Ze lijkt te huppelen, aan zijn zijde kan ze de wereld aan. Vandaag heeft ze hem een beetje voor zichzelf.

De verhalen over haar moeder hebben een andere toon. Zelf waarschijnlijk beschadigd of verwaarloosd, maakt ze onderscheid tussen haar kinderen. Van sommige van haar kinderen lijkt ze meer te houden. En anderen komen op de tweede plek. Zo noemt ze Agatha, mijn moeder regelmatig “lompert” en zegt “Je bent een monster”, als ze als onzekere puber voor de spiegel staat. “Ik hoor het nog altijd; het is altijd in mijn hoofd blijven zitten!”, zegt Agatha nu, op haar zevenentachtigste. Het gaat me door merg en been. Ofschoon mijn moeder meestal met veel ontzag over haar spreekt, is dit toch het beeld dat bij mij het meeste blijft hangen.

Je eigen kind betitelen als monster. Ik kan of wil het niet voor geloven. Dit vrolijke meisje is toch geen monster. Ze doet me aan mijn eigen dochter denken. Een beweeglijk, open en lief kind. Met eigenaardigheden en onhebbelijkheden, zoals elk kind. Maar geen monster. Welke beschadigingen zal mijn oma zelf in haar jeugd hebben opgelopen, waardoor is háár hart zo verhard? Ik heb haar nooit gekend; ze is al jong gestorven.

En natuurlijk: negen kinderen baren, ze voeden en opvoeden, in zulke armoedige tijden. Hoe doe je dat? Overdag gaf ze hier en daar klap als ze dat nodig vond, en daarnaast registreerde ze de overtredingen die de kinderen begingen, om ’s avonds haar man de opdracht te geven passende straffen toe te dienen. “Wacht maar tot vanavond, dan zal je vader je slaan!”

“Maar mijn vader sloeg niet hárd hoor!” zegt mijn moeder vertederd. Ze moet in zijn ogen iets gezien hebben van twijfel en wroeging als hij één of meerdere kinderen moest meenemen naar de schuur om ze een pak rammel te geven. “Hij was lief en teder van aard”, zegt ze. “En hij wilde me weleens troosten of op schoot nemen, maar dan glipte ik weg, want dat hoorde niet! Ik heb er nóg spijt van dat ik het niet toeliet, maar we werden zo gewaarschuwd voor mannen in het algemeen, dat zelfs mijn eigen vader niet veilig leek!”

Ze liet haar aanhankelijkheid op een andere manier blijken, door in de oorlog, toen tabak schaars was, het hele dorp door te zoeken naar restjes van peuken, die ze uit elkaar peuterde om haar vader met Sinterklaas een pakje “buk-shag” te kunnen geven.

“Gelukkig heb ik veel voor mijn vader kunnen zorgen toen hij later oud was, en met zijn tweede vrouw getrouwd was (mijn moeders moeder is al op eenezestigjarige leeftijd overleden). En van haar heb ik ook veel gehouden!” Gelukkig, ja, zeker. Ik zag ook wel dat mijn moeder en haar vader en stiefmoeder een band hadden. Maar ik vrees dat in al die goede zorgzaamheid altijd ook iets is blijven meespelen van dat gemis aan erkenning als kind. En dat in haar hart nog steeds dit kleine meisje roept “Zie mij, ken mij, hou van mij!”