Auteursarchief: pkoek

Over pkoek

Atelier Piet Koek Muzikale en creatieve werkplaats voor persoonlijke ontwikkeling Aandacht voor wat binnen in jou tot leven wil komen Wat wordt je volgende stap in het leven? Waar word je warm van, en waar wil je naartoe? Of wat is er aan de hand waardoor je maar niet verder komt? Wat blokkeert je, of wat knaagt er aan je, daar vanbinnen? Er is er maar één die op deze vragen een antwoord kent, en dat ben je zelf! Het antwoord zit binnen in jou! Maar soms zit het wat verstopt, of durft het zich nog niet te laten zien. Soms zijn er geen woorden voor, of is het nog te teer om aan het licht te komen. Eén ding is zeker: wat daar vanbinnen wacht is de moeite waard om ontdekt te worden. Ik wil met jou op ontdekkingstocht. Aandachtig op zoek naar dat wat binnen in jou schuilt en ernaar verlangt tot ontplooiing te komen. Dat doen we niet door heel veel te praten of na te denken. Maar we doen het creatief, muzikaal, meditatief, speels en poëtisch Zo luisteren we samen naar wat er misschien nog niet eerder is beluisterd in jou En dan ontstaat er vanzelf een volgende stap Om jou meer te laten worden wie je bent Over mij Als muziektherapeut ben ik gewend om te luisteren naar datgene wat niet met woorden te vangen is. Onze gevoelens, onze pijn en onze verlangens kunnen vaak veel beter worden aangeraakt en tot uiting worden gebracht met klank, muziek en andere creatieve middelen. Daarnaast ben ik focusbegeleider. Dat betekent dat ik opgeleid ben om samen echte aandacht te hebben voor wat er in jou van belang is, en vooral hoe dat voelbaar is in je lijf. Het brok in je keel, de knoop in je maag, het brandende verlangen: we komen vaak bij de kern van wat ons bezig houdt door te luisteren naar de taal van ons lijf, die te erkennen en te doorvoelen. Datgene waar we “last” van hebben, heeft ons dikwijls iets wezenlijks te zeggen. En dan heeft het meer zin om ermee in contact te komen, er mild en nieuwsgiering bij stil te staan, dan om ervoor weg te vluchten of ons erdoor te laten overspoelen. Hoe Vanuit mijn intuïtie en ervaring, én vanuit mijn ambachtelijke kennis als muziektherapeut en focusbegeleider gebruik ik veel verschillende werkvormen. Van geleide meditatie met muziek, muzikale improvisatie, zingen en stemexpressie tot het schrijven van teksten en liederen, en samen stil zijn of een wandeling maken. Alles ten dienste van het contact met jouw binnenwereld, jouw dromen, en met jouw volgende stap. Als je wilt ontdekken wat ik je te bieden heb, kun je een afspraak maken om langs te komen in mijn “atelier/praktijkruimte” in de oude gevangenis van Leeuwarden. Dan kunnen we kijken wat we gaan doen en hoe vaak we denken nodig te hebben. Mijn tarieven zijn in overleg en naar draagkracht. Inspiratie “Vandaag ben ik gaan lopen, en waar ik loop is van nu af aan een weg” (Acda en de Munnik) “There are no enemies inside” (Ann Weiser Cornell) “De weg is vrij, de weg is open, de weg is mateloos van mij!” (Ramses Shaffy) “Every bad feeling is potential energy toward a more right way of being, if you give it space to move toward its rightness.” (Gene Gendlin) Contact Atelier Piet Koek is, samen met andere creatieve bedrijfven, gevestigd in de oude stadgevangenis van Leeuwarden, de Blokhuispoort, cel H 115 Telefoon: 06-12260769 Mail: pjgkoek@gmail.com (Website: www.pietkoek.nl)

In Vlammen Opgegaan

We zaten er warmpjes zondagmorgen. Twee uur lang heeft de kachel uitbundig gebrand op een dertigtal kleine schriftjes waarin ik de afgelopen tien jaar aantekeningen maakte.

Sinds mijn vroegste jeugd heb ik de neiging dingen te bewaren. Heerlijk vind ik dat. Schoolschriften, werkstukken, speelgoed en knuffels, brieven en kaarten, en allerhande spulletjes die voor een buitenstaander geen enkele betekenis hebben, behalve als ik er verhalen bij vertel. Verhalen van voorheen die elke keer weer een nieuwe vorm krijgen als het licht van vandaag erover schijnt.

Het zakmes dat ik van mijn opa kreeg, het Mariabeeldje dat buurvrouw mij op haar sterfbed gaf, de verlopen OV-kaart van mijn toenmalige hartstochtelijk geliefde, en bijna oneindig veel meer. Ze hebben allemaal een symbolische betekenis omdat ze verwijzen naar de band die ik met iemand had. Als ik ze in handen heb, gaat mijn hart open en begint het te spreken.

“Wat mot je toch met al die troep!” bracht mijn vader dikwijls uit als mijn moeder háár rekwisieten tevoorschijn haalde. Want dat ik dit talent om blijvende betekenis in de kleine dingen te zien van mijn moeder heb geërfd staat buiten kijf. Pa had niks met dat bewaren. “Ze ken niks weggooien”, zei hij hoofdschuddend.

Zelf bezat hij dan ook nauwelijks iets dat betekenisvolle herinneringen opriep. Ja, kledingstukken die eindeloos binnen de familie werden doorgegeven. “Zal ik Antoon antrekken vanavond?” Hij bedoelde het – overigens twee maten te grote – ruitjescolbert dat hij van zijn overleden broer had geërfd.

Ik bewaar ze niet om te dragen, maar de twee “werkmanspetten” die ik van mijn opa en mijn vader bewaar, de omslagdoek van mijn moeder, het kettinkje van pastoor Thomas halen hen door de tijd heen dichterbij. Zij hebben ze gedragen. En ze dragen iets over op mij.

Maar de vele kleine boekjes die ik zelf vol schreef met de reflecties en tobberijen? Die mochten echt weg. Omdat ze uitdrukten wat ik tóen voelde. Of anders gezegd: wat me op dat moment in de weg zat moest er “uitgedrukt” worden. Aan het papier toevertrouwd om mijn hoofd leeg te maken en mijn hart te luchten. In zekere zin waren het “uit-werpselen”. En die hoeven niet bewaard te blijven. Die mogen dienen als mest om nieuwe dingen te laten groeien.

Bovendien: er zijn zeker tastbare dingen – ook verhalen en gedichten – die ik graag na wil laten aan hen die na mij komen. Maar er zijn ook dingen die van mij zijn, of die van mij “waren”, maar die nu “geweest” zijn. Dingen waar het nageslacht niets mee hoeft. Mijn opvattingen, meningen en oordelen over mezelf of anderen, mijn lastigheden, mijn geworstel soms. In die zin waren de schriftjes die in vlammen zijn opgegaan een stuk zwaarder dan hun meetbare gewicht.

Ik groei steeds meer in het besef dat een levend mens niet statisch is, niet voor altijd vastgelegd, en niet vast te pinnen aan het gestolde verhaal over zichzelf. Ik ben een dynamisch bewegend interactief wezen. Leven dat wil leven. En dat inzicht inspireert ook om dingen van mezelf achter te durven laten. Of zoals Ramses Shaffy in “Zonder Bagage – de wereld heeft mij failliet verklaard” zingt:

De weg is vrij, de weg is open, de weg is mateloos van mij. Zonder bagage kan ik gaan lopen, want ik ben nu vogelvrij!

En volgens de wet van behoud van energie geeft datgene wat ik verbrand net zoveel energie af als er is ingestoken. Dus behalve aan het papier van de boekjes hebben we ons ook kunnen warmen aan het verbranden van veel met zuchten en steunen in woorden omgezet gedoe. En een hele opluchting was het ook.

Allerzielenweer

In mijn herinnering was het met Allerzielen bijna altijd zulk weer. Onstuimig, stormachtig. Dreigende luchten, zwiepende takken, hagel, slagregens en regenbogen. Vroeg invallende duisternis en opgetrokken kragen.

Echt “Allerzielenweer”, noemden we het thuis. Al vroeg in de middag was mijn vader op het kerkhof in touw. Het laatste onkruid wieden tussen de stenen, onder de oeroude platanen. De laatste glazen potten schoonmaken. Die moesten de honderden graflichtjes die ’s avonds zouden gaan branden, beschermen tegen weer en wind. Zodat de vlammetjes bleven branden, tegen de verdrukking in. Hij deed het met toewijding, jarenlang.

Nu ligt hij er zelf en worden voor hem lichtjes gebrand, net als voor mijn moeder. En voor zoveel andere geliefden en bekenden die er rusten in de aarde of van wie de as er wordt bewaard of is uitgestrooid.

We hebben hen op deze plek of op een andere plaats moeten loslaten. Onder allerlei weersomstandigheden. In hoogzomerse hitte, of terwijl vogels luidruchtig van de lente zongen, of als gierende oostenwind door onze handschoenen heen kwam en vrieslucht ons de adem benam.

Sommigen werden in de bloei van hun leven weggerukt als in de storm, anderen hebben na een lang gevecht de handdoek in de ring moeten werpen. Velen waren aan het einde gekomen van een lang en rijk leven. Anderen – juist door het leven gekweld – konden met de beste wil van de wereld niet verder.

En wij stonden daar, en we zongen en baden en lieten ons in ons verdriet dragen door tradities van eeuwen, of troosten door een enkel raak woord. Of we zwegen in verbijstering. Met stomheid geslagen. De nagalm van de doodsklok en de klanken van het “In Paradisum” nog in onze oren. Niet wetend hoe verder. Of juist met hoop, en een zacht ruisend uit handen geven.

Vanavond branden er weer lichtjes en zijn er weer aarzelende woorden van rouw, verdriet, verlies, verbondenheid, eenzaamheid, dankbaarheid en gemis. En nog veel meer gevoelens waar helemaal geen woorden voor zijn. En er zal muziek zijn die de stilte niet verdrijft.

Morgenochtend zal het nog stiller zijn. Als jongen fietste ik dan in alle vroegte – donker was het nog – naar school. Aan de overkant van de Dijksloot zag ik de lichtjes nog tussen de graven. Een zwak schijnsel hing tussen de bomen. En de stormwind was gaan liggen.

“Jij mag er ook wezen hoor!”

Zo zit ze dan bij me in de vroege morgen. Ik voel de warmte van haar pootjes door de stof van mijn pyjamabroek heen. Via de dwarsbalk onder de tafel en de stoel naast me is het bejaarde beestje zover gekomen. Aan rechtstreekse hoge sprongen waagt ze zich alleen nog als het echt niet anders kan. Of als er onverwacht iets te halen valt. Tonijn ofzo.

Ze spint zachtjes en geeft af en toe een kopje, daarmee haar en mijn bestaan bevestigend. Want is dat niet de grootste verdienste van huisdieren? Dat ze je laten voelen dat je lééft, ook met je lijf. En dat je meer bent dan je pratende hoofd en je schromelijk overschatte verstand.

Zometeen gaat ze liggen en als ik dan over een uurtje opsta om de vaatwasser leeg te ruimen, krijg ik haar slechts met de grootste tegenzin weer van mijn schoot af. Ze zal zich met haar nagels aan me vastklampen en vuilaardig blazen als ik probeer haar op een ander zacht plekje onder te brengen.

Miesje is ruim 16 jaar oud en dat kun je best als een respectabele leeftijd beschouwen. Ze was er al voordat onze kinderen geboren waren, woonde het eerste halfjaar nog met ons samen in ons oude flatje en ze heeft nog uitgebreid gespeeld met mijn ouders en bij ze op schoot gelegen als zij op bezoek kwamen.

Het spelen vond mijn vader wel grappig. Hij legde dan een knoop in zijn zakdoek en liet deze niet tevergeefs voor haar snuitje bungelen. Verder was mijn vader een beetje “bunzig” voor katten. Misschien omdat zijn moeder, oma Koek, dacht dat mijn ouders zo lang kinderloos waren gebleven omdat ze een zwarte kat hadden. Dat bracht immers ongeluk.

Mijn moeder daarentegen adoreerde poezen. Als ik haar in het laatste jaar van haar leven vanuit het verpleeghuis in de rolstoel ophaalde om bij ons koffie te drinken, deden we een half uur over dat stukje van vierhonderd meter. We kwamen immers minstens vijf poezen tegen die geaaid, bewonderd en toegesproken moesten worden.

Overigens kwamen we ook altijd mannen tegen met honden. Tegen hen zei ma dan dat ze een mooi en lief hondje hadden, ook als je van een afstand al kon zien dat het een vals kreng was. “En”, sprak ze dan steevast plechtig tegen de mannen “jij mag er ook wezen hoor!”

Ongekende Prachtwerkelijkheid

Ze hebben iets geheimzinnigs, schimmels, zwammen en paddenstoelen. Iets onvoorstelbaars. Als uit de grauwe rottende bosgrond ineens zoiets uitbundigs ontspringt als de koraalzwam kun je toch niet anders dan in wonderen geloven.

Als in de herfst bijna al het leven zo zichtbaar ten dode is opgeschreven, is daar ineens kleurrijk nieuw bestaan, in fantasierijke psychedelische vormen. Alsof de natuur een getuigenis aflegt: achter en onder alles wat je denkt te kennen schuilt meer dan je voor mogelijk houdt.

Zoals de laatste jaren in films als “Fantastic Fungi” of “The Hidden Life Of Trees” zo schitterend in beeld wordt gebracht, heeft de natuur ongelooflijk veel lagen. En zijn er zoveel verbanden en dwarsverbanden tussen alles wat leeft.

Dat in loofbossen de bomen met elkaar communiceren via hun wortelstelsels. Dat ze elkaar waarschuwen voor naderende ziektes en alvast pijnstillers aanmaken. Of dat ze met hun wortels toegroeien naar ondergrondse waterstromen omdat de ze met hun dunste uitlopertjes de geluidsfrequentie van stromend water voelen. Of dat schimmels een manier van informatieoverdracht schijnen te gebruiken die sterk verwant is aan hoe het in onze hersenen toegaat. Intelligente levensvormen.

Dat dit leven er altijd al was, maar dat we het slechts door grondig natuurwetenschappelijk onderzoek pas nu een klein beetje in beeld krijgen, zou ons bescheiden kunnen maken. Terwijl we naar de maan menen te moeten afreizen, is er in de bodem van de meest onaanzienlijke stukjes op onze eigen aarde een hele parallelle wereld te ontwaren.

En er is vast nog veel meer wat we niet kennen, laat staan begrijpen. Omdat we er met onze methodes en in onze denkkaders nog helemaal geen ruimte voor hebben. Omdat ze niet passen in de rasters van ons tijdsbesef of ons nuttigheidsdenken. Omdat ze zich onttrekken aan ons beperkte driedimensionale wereldbeeld.

En zouden we die ongekende impliciete complexiteit niet alleen in de wereld om ons heen, maar evenzo in onszelf en elkaar kunnen vermoeden? Waardoor we wat bescheidener worden als het gaat om oordelen en classificaties. We denken zo snel te weten waar we de ander en onszelf moeten indelen. Man of vrouw, ziek of gezond, gek of wijs, links of rechts, goed of fout.

Zou er onder het verhaal dat we over onszelf en de ander vertellen niet ook een hele ongekende prachtwerkelijkheid kunnen bestaan? Die kleur gaat geven en hoop in verwarrende tijden. Die ons gaat verrassen als we ons er alleen maar voor openstellen. Stilletjes luisteren en kijken, en ons verwonderen.

Zo is ze, de herfst

De zon verwarmt je rug, terwijl je handen nog koud zijn in de vochtige kilte van de herfstochtend. Je fietst langs de rivier en komt niemand tegen. Alléén, met maximaal opengesperde zintuigen kun je niet anders dan alles in je opnemen.

De geuren van overrijpheid en verrotting. Het diepe zoet van gescheurde appeltjes in de berm, bij de verwaarloosde boomgaard van een verwaarloosde boerderij. De modderige klei van de sloten, en aan de slootkanten dampende hopen gemaaid en schijnbaar vergeten gras. Zuur en warm en troostrijk als een half vergane herinnering.

Je ziet de volheid van leven en sterven in één groots overzicht. De rijke kleuren van de bomen, en de zelfverzekerde levenskracht van aster en dahlia. Daartussen de verwaaide blaadjes, de stukjes tak, de ongedefinieerde resten van wat een eindeloze zomer leek.

Vogels vliegen een laatste rondje ten afscheid, voor ze naar verre oorden vertrekken. Vleermuizen, egels en padden ritselen nog even, voordat ze in winterslaap zullen verzinken. De tijdelijkheid van alles laat zich groots en ongemakkelijk zien. De eindigheid van je bestaan. Onder de warme gele oktoberzon, in het open landschap, ontkom ook jij er niet aan.

Terug in de stad zie je de aandoenlijke pogingen om het tij te keren. Om orde te scheppen in deze onwelkome melancholische chaos worden bladblazers aangezwengeld. En met verbeten gezichten valt een groepje geelgeheste, zware shag rokende mannen de bladeren op straat en stoepen aan.

Noch hebben ze hun hielen niet gelicht, of de bomen laten met een ironische glimlach ruisend een nieuwe lading los. Zo is ze, de herfst. En daarom hou je van haar.

Donderstraal

Nooit een rechtvaardiger man gekend dan Cornelis De Rijk, mijn opa, hier op een zeldzaam fotootje, eind jaren dertig gemaakt. Hand in hand met Agatha, mijn moeder, zes of zeven jaar oud, op weg om haar te gaan inschrijven voor school.

Ik zie dat de foto op de dijk tussen de kerk en de kloosterschool genomen is. Op de achtergrond het kerkbruggetje, en links naast mijn moeder een stammetje van één van de bomen die er anno 2023 nog steeds zullen staan, indrukwekkend van omvang, vijfentachtig jaar later.

Vanaf deze dag moet ze iedere dag lopend naar school. Door weer en wind, van de Nieuweweg, tegenwoordig het Noordeinde, waar hun onbewoonbaar verklaarde huisje staat, naar het klooster, waar zuster Celesta de scepter zwaait.

Het gezin met negen kinderen is arm. Cornelis doet zijn best om versleten schoenen voor de zoveelste keer te verzolen, en zijn vrouw legt de zoom van de jurk van Agatha tot het uiterste uit om hem lang genoeg te krijgen, zodat de nonnen op school haar niet kunnen verwijten er “voor schobberdebonk” bij te lopen. Tevergeefs.

En wat krijg je, als je arm bent en De Rijk heet? Precies: pesterijen. “Agatha de Arme, Agatha de Arme!!! Haha!” roept elke dag dezelfde boerenzoon in de Dorpsstraat. Misschien zijn ze bij hem thuis net een slagje minder arm; het geeft hem in ieder geval voldoende munitie om mijn moeder met stenen te bekogelen en haar aan de haren te trekken.

Van haar moeder Ant hoeft Agatha geen steun te verwachten. Die heeft het te druk met de kleinsten, en bovendien heeft ze sowieso weinig begrip voor de pijnen van een kinderziel. “Och, meid, stel je niet an!” Agatha zal een leven lang vergeefs op haar erkenning, waardering en zachtheid wachten.

Maar haar vader heeft wel begrip. En een onorthodoxe oplossing. Eerst spreekt hij na de kerk de vader van de schobbejak, een boer, hoger op de sociale ladder, aan, waar op zich al veel moed voor nodig is. Maar als dit geen effect heeft, en Agatha weer huilend thuis komt, na de zoveelste aanval, heeft hij een betere manier in petto.

Knelis de Rijk loopt naar de schuur en zoekt een stevig stuk touw op, legt er een tiental knopen in en zegt tegen Agatha: als die donderstraal je nou nog één keer te na komt, sla je hem hiermee, en raak je hem waar je hem raken kunt. Dat kun je!

En de volgende dag, zodra de jongen uit de bosjes tevoorschijn komt om haar te molesteren, pakt Agatha het touw en raakt hem met alle kracht die ze in zich heeft. En of door het touw komt, of door het zelfvertrouwen dat ze door de onvoorwaardelijke steun van haar vader ervaart, in ieder geval zal ze daarna nooit meer last van hem hebben.

Ze zal het verhaal vaak aan mij vertellen. En ik word er getuige van hoe ze later, als ze beide al in de zeventig zijn, de kwajongen van weleer nog eens aanspreekt over zijn pesterijen. Hij zegt dat hij zich het touw niet herinnert. Verdrongen waarschijnlijk. Maar het schaamrood is nog op zijn ouwe vlezige kaken te zien.

Zingen En Soep

“Maar Piet, natuurlijk blijf je eten!”, zegt tante Nellie, terwijl ze naar de deur van de gang en de keuken in hun gezellige volle huisje snelt. Onvoorstelbaar dat iemand van vierentachtig nog zo levendig en energiek is.

En al spoedig hoor ik, terwijl ik met mijn kalme, wijze oom Gerard de politiek van vandaag en de avonturen van vroeger bespreek, het gerinkel van keukengerei op de achtergrond. Ome Gerard en tante Nellie zijn zestig jaar getrouwd, en omdat ik niet op het feest kon zijn, leg ik een privébezoekje af, waarbij ik word onthaald alsof ik Sinterklaas ben. Wat voel ik me welkom vandaag.

En dan ineens hoor ik mijn tante zingen in de keuken, en is het alsof ik mijn moeder hoor. Dezelfde liedjes, een mengeling van smartlappen, Marialiedjes en alles daartussen. Dezelfde intonatie ook, melancholie en vrolijkheid, humor en ernst door elkaar.

En terwijl zij de soep bereidt, ga ik terug in de tijd, toen mijn moeder soep maakte en zong. Toen mijn moeder de was deed en zong. Toen ze in de tuin met stenen liep te sjouwen en zong. Toen ik bij haar voor-of achterop de fiets zat en zij zong. “Vino, Vino, waar blijft de wijn”, “Ik krijg een heel apart gevoel van binnen!” en “O Sterre der Zee” of “Lauda Jerusalem Dominum”. Misschien voor het eerst sinds mijn moeder ruim een jaar geleden overleed, doorvoel ik dat ze er niet meer is.

Er schiet een steek van nostalgie door mijn hart. En ik besef eens temeer hoe je met zingen de wereld om kunt keren. Want met haar gezang haalt tante Nellie mijn moeder dichterbij, en haar andere broers en zussen. Allemaal overleden, maar op deze manier ook allemaal weer heel aanwezig.

Ik hoor hun stemmen. Hoe ze tijdens verjaardagen het ene na het andere absurde zelfgemaakte lied op orkaankracht ten gehore brachten. “O, tante Jeanet, o tante Jeanet, eerst mee naar boven en dan mee naar bed!”. En “Ome Kobus die was tachtig, maar nog achttien in zijn broek”, om maar eens een pikant voorbeeld te noemen. De tophit waarmee mijn moeder tot op hoge leeftijd de medewerkers van het verpleeghuis in hun broek liet plassen van het lachen. Niks decorumverlies. Gewoon doelgericht cabaret, om het ondraaglijke draaglijk te maken.

Overigens hoor ik vandaag van mijn tante dat mijn moeder Agatha als twintiger doorgaans de schuinste liedjes verzon, maar dan aan haar jongere zus de opdracht gaf ze te zingen, in de tuin, juist als de sjieke buurman Buikx buiten de plantjes water gaf, terwijl ze zelf op de achtergrond het effect afwachtte.

Het zingen, en het samen zingen is altijd de smeerolie en bliksemafleider geweest in het gezin. Als er aan tafel een verhitte discussie dreigde te ontstaan, zette iemand een lied in, en daar ging het weer van “Twee reebruine ogen die keken vrouw Iepma an!” of “Zeg Huiggie heb jij er nog jukket op je kop”.

En ik weet wel zeker dat het samen zingen ook vroeger, in de vreselijke crisis- en oorlogsjaren een levenselixer is geweest. Want wat was het dikwijls donker en moeilijk in hun jeugd. Maar zij zaten, negen kindertjes, met zijn allen op het grote hobbelpaard dat hun vader van sloophout had gebouwd, in de tuin. Zingend.

De soep wordt geserveerd. “Zonder vlees hoor”, want mijn oom en tante gaan met hun tijd mee. Ome Gerard heeft boterhammen klaargemaakt voor bij de soep. Tante Nellie bidt voor. Onze Vader…..Wees gegroet Maria….En we eten. En praten. En lachen. Tsjonge, wat mis ik dat soms, dat heerlijke lachen, om niks en om alles. Om jezelf ook. En daarbij kan mijn tante ook nog eens heerlijk koken. Wat een feestmaal!

Broeder Angst

In de auto op weg naar de Veluwe voor het jaarlijkse familieweekend maakten we tegelijk een “trip down memory lane” met de kinderen. Ook als je dertien en negen bent, is er al een verleden om met nostalgische gevoelens naar om te zien. We luisterden naar muziek die we draaiden toen ze kleiner waren. Kinderen voor Kinderen, onder andere. Daarbij kwam één van mijn favorieten uit die periode voorbij: “Soms ben ik een beetje bang”. Een kleine en simpele, en daarmee grootse erkenning – muziek kan dat zo onvervangbaar goed – van wat we allemaal weleens voelen: angst.

En ikzelf heb er al helemaal talent voor. Want wat kan de angst mij soms bij de keel grijpen. In het bijzonder als ik iets lichamelijks voel waar niet direct een verklaring voor is. De meest verschrikkelijke ziektes verschijnen voor mijn geestesoog en ik denk al snel ten dode te zijn opgeschreven. Dat ik in een revalidatiecentrum werk is daarbij niet altijd handig. Ik weet en zie weleens teveel. Maar meestal zakt de gedachte weer weg als de kwaal verdwijnt of als er iets anders opdoemt.

Maar een enkele keer, zoals een paar maanden geleden, naar aanleiding van vage maar hardnekkige keelklachten, is het innerlijk tij maar moeilijk te keren. Al stelden huis- en KNO-arts me gerust, toch was ik vanbinnen al zo op tilt geslagen dat ik weinig meer met mezelf kon beginnen.

In zo’n periode is alles vreeswekkend. In mijn eigen leven en in dat van de grote wereld om me heen. Het brandende schip met auto’s op de Noordzee, de huiveringwekkende dreiging die uitgaat van de wereldwijde bosbranden, de hitte en overstromingen door klimaatverandering. Of het spook van een mogelijke kernoorlog met Rusland. En hoe je in vredesnaam in zo’n wereld kinderen een veilige haven kunt bieden. Iets in mij verstart en kruipt weg, en denkt dat ik het niet aan kan.

Ik heb er wel een verklaring voor. Behalve dat sowieso “de wereld geen krentenbol” is, zoals mijn onvolprezen docent pastorale psychologie Henk Burggraaff ooit zei, heb ik een genetische aanleg voor angst. En dat in combinatie met een overbeschermde opvoeding, en de voortdurende stroom aan verhalen over ziektes, oorlog en dood die ik in mijn jeugd als gevoelig jongetje te horen kreeg, omdat ik nu eenmaal omringd was door oude mensen. “Heb je het gehoord, Jan is ook opgegeven, hij heb de gevreesde ziekte!” klonk het beheimsd. En ik heb bij die generatie teveel gezien van hun manier om met angst en andere ingewikkelde gevoelens om te gaan: niet zeuren, een stevige borrel en vroeg naar bed.

Maar een verklaring is nog geen uitweg. En daarom is het goed dat er therapeuten zijn. De mijne raadde me aan om “corrigerende ervaringen” op te zoeken. Juist dingen te doen die ik spannend vind. En zo worstelde ik me, geheel tegen mijn voorzichtige zelf en de verwachtingen van vrouw en kinderen in, tijdens de zomervakantie ineens op grote hoogte van boom tot boom in het Klimbos op Terschelling. Behalve dat ik de dagen erna spieren voelde waarvan ik niet wist dat ik ze had, was ik absoluut trots op mijn prestaties. En ik voelde dat dit mijn werkelijk en symbolisch een weg bood uit de donkere greep van de angst.

En tegelijk is mijn bangigheid ook een levenslange uitnodiging om mezelf te omarmen en niet te veroordelen. Want het is het kleine bange jongetje dat ik zelf was dat zich schrapzet. Deze angst met mededogen in de ogen kijken en me er niet door laten regeren, maakt hem minder bedreigend. Ik kan er vrienden mee worden, omdat er geen vijanden vanbinnen zijn, zoals ik bij “Focusing” heb geleerd. En soms is het juist best sterk om kwetsbaar te durven zijn.

Franciscus van Assisi, mijn grote held, dichtte zijn Zonnelied in de diepste ellende. En daarin looft hij God om alles wat wat hij aan donker en licht om zich heen en in zichzelf tegenkomt. Hij noemt de zon zijn broeder, en de maan zijn zuster. Maar ook de dood is zijn zuster. En zijn eigen gekwetste lichaam is zijn broer. Misschien kan ik er een eigen persoonlijke strofe aan toevoegen:

“Ik loof U om broeder angst, die me scherp houdt, en me beschermt tegen overmoed en onverschilligheid, die krachtig is en me verantwoordelijkheid leert. Die me ruimte geeft om klein te zijn en kwetsbaar, zodat ik altijd weer verder kan groeien tot wie ik zijn mag”.

Mijn lieve collega Doriene zei me, toen ik iets over mijn geworstel met angst deelde: “Je moet het zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen.” En “Het is de kunst om onzekerheden in het leven te verdragen, en ze niet weg te duwen”. En toen zij vorige week afscheid nam van het team omdat ze een opleiding gaat volgen, had ze gelukskoekjes gebakken. We mochten willekeurig grabbelen. Welke boodschap er op het briefje, verstopt in mijn koekje geschreven stond? “Dapper zijn kun je leren”!

Koekenkerk

mijn moeder Agatha in functie

In het kielzog van mij, met mijn jeugdige betrokkenheid bij de kerk als organist, misdienaar en zanger, kwamen ook mijn ouders in beeld voor een functie in onze parochie.

Dat mijn moeder goed kon voorlezen was niet onopgemerkt gebleven, waardoor ze rond haar zestigste eindelijk de spotlights kreeg waar ze haar leven lang al stiekem naar smachtte. Bijna ieder weekend mocht ze tijdens de Mis uit de Bijbel voorlezen, de gelovigen voorgaan in gebed en het heilig brood van de communie uitreiken.

En ik geef toe: niemand was zo duidelijk verstaanbaar als Agatha. En zelfs de meest saaie teksten uit de brieven van Paulus werden door haar theatrale dictie tot een gepassioneerd epos getransformeerd. Ze kreeg er terecht grote waardering voor.

Dat ook mijn vader in de liturgie nog eens een taak zou krijgen, lag veel minder in de lijn der verwachting. Bescheiden als hij was, voelde hij zich veel meer op zijn plaats bij het onderhouden van de tuin van de kerk en op het kerkhof, waar hij de graven groef.

Maar op een dag werd hem tijdens de Mis een collecteschaal in de handen gedrukt. En vanaf dat moment was hij toegetreden tot het “College der Collectanten.” Dat was me wat. Want van oudsher was dit slechts voorbehouden aan de notabelen.

Zo kende ik vanaf mijn prilste jeugd de eerbiedwaardige gestaltes van mannen als Cor Cozijn, Hendrik van der Hoorn, Jan Zevenhoven, Leen van Velzen, en niet te vergeten de bijna honderdjarige Tinus Straathof, die tijdens de offerande met de gepoetste koperen schalen rondgingen.

Ieder van deze respectabele mannen – uiteraard was het ondenkbaar dat vrouwen deze functie vervulden – bracht een volstrekt eigen manier van collecteren met zich mee. Zo tuitte de één smakkend zijn lippen bij de ingang van elke bank waar hij de gaven inde. Een ander trok zijn kaken strak en een derde kneep zijn ogen tot spleetjes samen wanneer hij de schaal razendsnel onder je neus schoof, terwijl hij één been schuin in de lucht stak om een maximaal bereik met zijn armen te hebben.

Mijn oom Mars de Rijk wist op verjaardagen elk van deze plechtige mannen, hun tred, houding en blik, perfect te imiteren, tot hilariteit van de aanwezigen.

Maar nu was mijn vader Piet dus ineens ook collectant. Vooral mijn moeder vond dat “een hele eer”. En haar ogen werden vochtig als ze hem in een mengeling van trots, ontroering, meewarigheid en ironie bewonderde, zodra hij in zijn zondagse pak de taak verrichtte. “Kijk hem eens gewichtig kijken!” fluisterde ze dan.

Zo kon het in de jaren negentig zomaar gebeuren dat zowel ik als mijn beide ouders tijdens dezelfde viering een rol vervulden. Ik als organist of lekenvoorganger, Agatha als lectrice en Piet senior als collectant. Geen wonder dat er wel eens licht spottend uit de mond van kerkgangers klonk: “Zo, het is zeker weer Koekenkerk vandaag!”

Op Tafel

Als deze honderdjarige tafel kon praten, wat zou hij dan een massa verhalen te vertellen hebben. Tijdens crisisjaren en oorlog, en in de jaren daarna stond hij in het huis van onze bijzondere buurvrouw en haar gezin. Verhalen over haar geestelijke rijkdom en materiele armoede, over haar moed en waardigheid tegen de verdrukking in, moeten nog tussen de nerven van het tafelblad hoorbaar zijn. Hoe zij – afkomstig uit de stad, en dus “import” het in een gemeenschap vol vooroordelen, geheel tegen de geest van de tijd en de dorpse gewoontes in, voor elkaar kreeg om niet alleen haar zoons maar zelfs haar dochter te laten doorleren, normaal gesproken hooguit voorbehouden aan de notabelen van het dorp. Aan deze tafel is een patroon doorbroken en een nieuwe tijd gemarkeerd.

De tafel vertelt hoe buurvrouw later een soort tweede moeder voor mijn moeder Agatha werd. Hoe ze haar liet kennismaken met andere mogelijkheden, talen, dromen, spiritualiteit en échte aandacht. Twee keer in de week ging mijn moeder een uurtje naar haar toe om aan deze tafel thee met kruidnagel te drinken, terwijl een smeulend wierookstokje hun gesprekken met een wolkje mystiek omgaf. Ook enigszins tegen de verdrukking in, want mijn vader kon het allemaal maar niet verkroppen. “Mot je daar nou alweer naartoe?!”, zei hij telkens weer, angstig als hij was voor het onbekende.

Maar Agatha ging toch naar buurvrouw toe, en doorbrak daardoor iets van haar eigen patroon. Dat ze geen slaaf hoefde te zijn van de angsten en rigide meningen van haar man. Ze was zélf iemand. Op een dag is aan deze tafel zelfs besproken, omdat buurvrouw haar intelligentie zág, dat ze misschien de “moedermavo” wel zou kunnen doen. Om Engels te leren en andere dingen die haar wereld zouden vergroten. Helaas ontbrak hiervoor de moed wél en was het patroon van “niks voor ons soort mensen” nog te sterk. “Van boeken lezen word je gek, want in De Veen is iemand gek geworden die zogenaamd ging studeren!” was immers het argument van pa.

Toen buurvrouw was overleden kwam de tafel in het woonkeukentje van mijn ouders te staan. Inmiddels voorzien van een zeil én een tafelkleed, want hij werd intensief gebruikt. ’s Morgens werd er brood op klaar gemaakt, als ik ’s middags uit school kwam, stond de Singer-naaimachine van mijn moeder erop en was ze druk bezig met het maken van nieuwe onderbroeken voor pa uit de bruikbare overblijfselen van een versleten hemd. Er werden aardappelen geschild, we aten er in noodtempo onze avondmaaltijd, en tijdens het Achtuurjouraal werd er de koffie ingeschonken en keken we, met de ellebogen op tafel zwijgend naar de berichten uit de Boze Buitenwereld.

Op maandagavond kwamen tante Ria en ome Gerard vaak langs. Dan kwamen er Tuc-koekjes op tafel. Borrels en biertjes. En een asbak natuurlijk. Wat geurde die sigarenrook heerlijk, en wat probeerde ik mijn bedtijd nog wat uit te stellen om maar niks van de moppen, de roddels en de sterke verhalen te hoeven missen.

Later, toen ik elke vrijdagavond vanuit de priesteropleiding te Voorburg niet wist hoe gauw ik weer naar Leimuiden moest fietsen, was de tafel mijn veilige haven. Gordijnen dicht. Thuis. Tot ik dromen ging dromen die mijn ouders minder konden volgen dan priester worden. Toen ik geleidelijk in verzet kwam tegen de vaste patronen. “Kon je geen leuk katholiek meisje uit Leimuiden krijgen?” klonk hier, als ik vertelde over mijn geliefde uit Rotterdam, Amersfoort of Friesland. “Dat is toch veels te hoog gegrepen!”.

Als tachtiger heeft mijn moeder aan deze tafel haar boek vol herinneringen geschreven, waar ik uit kan putten bij het vertellen van haar levensverhaal, en bij het doorgronden van het mijne. En tijdens hun laatste levensjaren zaten pa en ma vaak met het hoofd op de armen aan deze tafel te dutten en te mijmeren, terwijl de schemering daalde. En zelfs in haar laatste jaar, in het verpleeghuis, heeft ze op dit hout vaak haar moede hoofd neergelegd.

Nu staat de tafel in mijn “kloostercel”, zoals ik mijn atelier in de oude gevangenis van Leeuwarden ervaar. Een plek om te schrijven en te musiceren, te mediteren en verhalen te vertellen. Of om te luisteren naar wat er opklinkt als ik stil durf te zijn. Wat er nog niet of slechts zachtjes is gezegd. Wat op tafel is gekomen, en wat er misschien onder tafel is geveegd. Wat nog verteld moet worden, of waarover we liever zwijgen.